تعارض بین ذی‌نفعان بزرگترین چالش احیای زاینده رود است

در بحبوحه راه‌اندازی ستاد احیای دریاچه ارومیه و ارائه انواع و اقسام طرح‌های سازه‌ای و غیرسازه‌ای، گهگاه زمزمه‌هایی از سوی برخی منتقدین به گوش می‌رسید که هر گونه طرحی برای احیای دریاچه ارومیه، با توجه به وضعیت وخیم پیکره‌های آبی کشور همچون بختگان، هامون، گاوخونی، هورالعظیم و..، می‌بایست قابلیت تعمیم و امکان پیاده‌سازی (به لحاظ منابع انسانی، مالی و..) برای سایر مناطق را نیز داشته باشد.

گفت و گوی اخیر رئیس معزول ستاد احیای دریاچه ارومیه و اذعان وی به صرف چند ده هزار میلیارد تومان در این ستاد نشان می‌داد که در عمل هیچ توجهی به اینگونه نقدها و هشدارها نشد. آمار ارائه شده درباره خشکی ۹۵ درصدی این دریاچه نیز به خوبی نشان داد که حتی همین نسخه پیچی‌های پر زرق و برق، گزاف و تکرارناپذیر دریاچه ارومیه نیز در عمل راه به جایی نبرده است.

زاینده‌رود به رغم منازعات پیچیده استانی، مطالبات کشاورزان حقابه‌دار، رقابت بخش‌های مختلف برای استفاده از آب، خشکی زاینده‌رود و تالاب گاوخونی، همچون ارومیه در کانون توجهات ملی قرار نداشته است، ولی سابقه تلاش‌ها برای احیای آن دست‌کمی از دریاچه ارومیه ندارد. از جمله تلاش‌ها برای احیای زاینده‌رود، طرح مدیریت یکپارچه حوضه آبریز رودخانه زاینده‌رود است که در سال ۱۳۸۸ توسط یک مشاور آلمانی و با تأمین مالی این کشور آغاز به کار کرد. در این طرح جلسات متعددی با ذی‌نفعان برگزار شد و مستندات متعددی در قالب کتاب، گزارش و مقاله تهیه و حتی بسته‌های نرم‌افزاری ویژه مدیریت آب در این رودخانه توسعه داده‌شد.

اخیراً هم صحبت‌هایی در خصوص ادامه این فعالیت‌ها (این بار با مشارکت وزارت نیرو) مطرح شده است. احیای تالاب گاوخونی (واقع در پایاب زاینده‌رود) هدفی بود که این بار دستمایه تعریف طرحی دیگر توسط اداره کل محیط زیست استان اصفهان در سال ۱۳۹۵ شد. در این طرح نیز چند ده جلسه با مشارکت گسترده ذی‌نفعانی حتی از استان‌های همجوار چون چهارمحال و بختیاری برگزار گردید. طرح ملی سازگاری با کم‌آبی در سال ۱۳۹۸، اقدام دیگری بود که با محوریت شرکت آب منطقه‌ای استان و بهره‌گیری از مشارکت سایر ارگان‌های ذیربط تدوین گردید که بر اساس آن می‌بایست تا افق ۱۴۰۴ شاهد کاهش چشمگیر مصرف آب باشیم، هر چند این طرح به صورت استانی و نه برای کل حوضه انجام شد. طرحی که به عقیده بسیاری می‌توان آن را امتداد طرح ملی شکست خورده احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی دانست که پس از قریب به دو دهه تلاش و ناکامی، شکست آن رسماً اعلام گردید. برنامه دیگر در این زمینه، طرحی بود که توسط مدیر سابق حوزه تهیه شده بود و تا کنون چندین و چندبار مورد اصلاح و بازبینی قرارگرفت و اخیراً نیز نسخه‌ای بروزرسانی شده از آن ارائه گردید.

شمار برنامه‌هایی که در هر یک محوریت با یک سازمان یا ارگان بخصوص متعدد بوده ولی نتیجه کما فی السابق: خشکی زاینده‌رود و تالاب، مناقشه بر سر آب، فرونشست‌های دهشتناک، تخلیه سکونتگاه‌های شهری و … بوده است.